Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Romeo i Julia - geneza

Nie znamy dokładnej daty powstania Romea i Julii, przejmuje się jednak, że historia kochanków została w ostatecznej redakcji napisana w latach 1594-1595.

"Romeo i Julia" należy do najwybitniejszych sztuk Shakespeare`a. I chociaż to tragedia, tryska ona wręcz życiem renesansowej Werony: miłość i nienawiść, młodość i radość życia, słabostki i ułomności ludzkie decydują o jej niepowtarzalnej atmosferze. Zaskakujące też, jak wielka jest tu rola przypadku. Wina nie wynika z działań bohaterów, ale z tajemniczych zrządzeń losu. Romeo i Julia spotykają się przypadkiem, przypadkiem Romeo staje się zabójcą Tybalda, a wreszcie ciągiem niezamierzonych przypadków są wydarzenia wiodące do śmierci głównych bohaterów. Zdaje się, że jakieś fatum ciąży nad Romeem i Julią; nie bez podstawy poeta w prologu mówi o nich jako o "parze kochanków przez gwiazdy przeklętych".
Para ta po dzień dzisiejszy jest symbolem miłości.


Geneza Romea i Julii


Dokładna data powstania „Romea i Julii” nie jest poświadczona żadnym dokumentem z epoki i datowanie genezy tragedii możliwe jest dzięki żmudnym dociekaniom szekspirologów. Pierwsza wzmianka o sztuce pojawiła się w niewielkim dziele Francisa Meresa: „Skarbiec Pallady: Skarbnica mądrości”, które ukazało się w roku 1598:
„Jak Plaut i Seneka uważani są za najlepszych autorów komedii i tragedii wśród pisarzy łacińskich, tak wśród angielskich najznakomitszy jest Shakespeare w obu tych rodzajach scenicznych utworów; w komedii świadczą o tym jego „Dwaj Panowie z Werony”, jego „Komedia omyłek”, jego „Stracone zachody miłości”, jego „Skuteczne zachody miłości”, jego „Sen nocy letniej” i jego „Kupiec wenecki”; w tragedii jego „Ryszard II”, „Ryszard III”, „Henryk IV”, „Król Jan”, „Tytus Andronikus” i jego „Romeo i Julia”.
Jak wynika z przytoczonego fragmentu tragedia znana była odbiorcom już przed rokiem 1598.

Wielu badaczy twórczości pisarza założyło, że sztuka powstała w latach 1590 – 1594, w tak zwanym okresie eksperymentalnym, kiedy Shakespeare podejmował próby pisarskie we wszystkich rodzajach dramatu. Wówczas to prawdopodobnie powstała pierwsza redakcja dzieła, a w latach 1594 – 1595 autor dokonał ostatecznej redakcji tekstu, wprowadzając do niego liczne poprawki i zmiany. Wiadomo również, że historia Romea i Julii nie była swoistym novum, lecz pojawiała się w literaturze pięknej już od czasów starożytnych.

Motyw nieszczęśliwej miłości pary kochanków, którzy nie mogą się połączyć i giną śmiercią samobójczą wskutek nieporozumienia, można odnaleźć w legendzie o Pyramie i Tysbe, opracowanej przez Owidiusza w IV księdze „Metamorfoz” w pierwszych latach naszej ery. Shakespeare znał ten poemat z czasów szkolnych i wspomniał o nim w II akcie „Romea i Julii”. W latach pięćdziesiątych XV wieku popularnością cieszyła włoska nowela Masuccia z Salerno: „Młodzieniec Mariotto zakochany w Ganozzie”, opisująca losy kochanków, którzy związali się tajemnym ślubem wbrew woli rodziców.

W 1524 roku Luigi da Porto na jej podstawie napisał: „Historię nowo odkrytą dwojga szlachetnych kochanków”. Akcję utworu umieścił w Weronie, a swoim bohaterom nadał imiona Romeo i Julia, zaczerpnięte prawdopodobnie z „Boska Komedii” Dantego. Opowieść cieszyła się ogromną poczytnością i była kilkakrotnie wznawiana. W 1553 roku ukazał się poemat Gheralda Boldieri: „Nieszczęśliwa miłość dwojga wiernych kochanków, Julii i Romea”. Rok później historia ta została zamieszczona w zbiorze nowel, zebranych przez dominikanina, Matteo Bandellę. Stała się ona punktem wyjścia dla pierwszych prób dramaturgicznych z udziałem motywu nieszczęśliwej i tragicznej w skutkach miłości dwojga kochanków.

Analiza tekstu tragedii Shakespeare’a wskazuje, że podczas pracy pisarz korzystał przede wszystkim z poematu Arhura Brooke’a: „Tragiczna historia Romea i Julii”, wydanego po raz pierwszy w 1562 roku, z którego zaczerpnął podstawowe rysy fabuły, dostosowując je do własnych potrzeb i koncepcji sztuki oraz wzbogacając opowieść o własne wątki.

Tragedia po raz pierwszy została wystawiona na scenie prawdopodobnie już w 1595 roku, tuż po tym, jak autor dokonał ostatecznej redakcji tekstu. Drukiem ukazała się dwa lata później. Było to tzw. złe Quarto, wydane pod tytułem: „Wybornie pomyślana tragedia Romea i Julii, tak jak była często, z wielkim aplauzem grana publicznie przez Sługi wielce szanownego Lorda Hunsdon”. Właściwe wydanie, tzw. dobre Quarto zostało opublikowane w 1599 roku i opatrzone było tytułem: „Najwyborniejsza i żałosna tragedia Romea i Julii, nowo skorygowana, uzupełniona i poprawiona, tak jak była w różnym czasie publicznie prezentowana przez Sługi wielce szanownego Lorda Szambelana”. Jest ona podstawą kolejnych edycji tragedii.

Romeo i Julia - plan wydarzeń


1. Bójki uliczne, w których biorą udział przedstawiciele dwóch zwaśnionych rodów: Kapuletich i Montekich.
2. Udział młodzieńców Montekich w balu maskowym w domu Kapuletów.
3. Miłość od pierwszego wejrzenia między Romeem i Julią.
4. Potajemny ślub Romea i Julii, udzielony przez ojca Laurentego.
5. Noc poślubna Romea i Julii.
6. Kłótnia w wyniku której dochodzi do zabicia Mercutio przez Tybalta i odwetu Romea za śmierć swego przyjaciela (ginie Tybalt).
7. Próba popełnienia samobójstwa przez Romea na wieść o rozpaczy Julii z powodu śmierci krewnego Tybalta i wygnania Romea.
8. Wyjazd Romea do Mantui.
9. Plany Kapuletich co do wydania Julii za Parysa.
10. Plan ojca Laurentego – wypicie przez Julię specyfiku imitującego śmierć.
11. Dotarcie wieści o (pozornej) śmierci Julii do Romea. Zakupienie trucizny i powrót do Werony.
12. Pojedynek między Parysem a Romeem przy grobowcu Kapuletów. Śmierć Parysa.
13. Samobójstwo Romea (wypicie trucizny). Obudzenie się Julii i jej samobójstwo (przebicie się sztyletem).
14. Przybycie rodziców i rozpacz na widok zwłok dzieci. Pogodzenie się dwóch zwaśnionych rodów.

Kompozycja, czas i przestrzeń


Romeo i Julia jest tragedią w pięciu aktach. Poza tekstem właściwym dramatu znajdziemy tam jeszcze prologi-sonety. Poprzedzają one akt I i II. Pierwsza scena utworu (bójka służących) pełni wyraźnie funkcję ekspozycyjną w stosunku do wątku rodowej waśni, przedstawionego w dramacie. Następujące potem zdarzenia aktu I są wstępem przed zawiązaniem właściwej akcji dramatu w momencie spotkania Romea z Julią. W dalszej części dramatu akcja obfituje w dramatyczne wydarzenia, nie ma w niej jakiegoś jednego punktu kulminacyjnego. Na pewno ważnym wydarzeniem jest walka z Tybaltem – po raz pierwszy obok miłości pojawia się śmierć, będąca zapowiedzią ostatecznej klęski tytułowych bohaterów.

Kompozycyjnie tragedię można podzielić na trzy odcinki:
1. prezentacja Romea
2. spotkanie młodych i gwałtowny rozwój ich miłości (wraz niefortunną intrygą ojca Laurentego)
3. śmierć kochanków i pojednanie zwaśnionych rodów.

Czas i miejsce akcji można łatwo odczytać z tekstu. Żadnych informacji o czasie historycznym nie ma, było to dla Szekspira zupełnie nieistotne. Romeo i Julia była odbierana jako sztuka dziejąca się we Włoszech, w czasach współczesnych autorowi.

Czas trwania akcji jest wyznaczony bardzo dokładnie, obejmuje pięć dni i nocy: od poniedziałkowego poranku do świtu w piątek. Możemy także jednoznacznie określić pory doby, nawet co do godziny. Wzmaga to napięcie dramatu – oglądającemu czy czytającemu wydaje się, że nie dni, ale już godziny czy nawet minuty decydują o losach bohaterów.

Możemy dokładnie określić czas utworu:

Niedziela: od sceny 1 aktu I do sceny 2 aktu II
Poniedziałek: od sceny 3 aktu II do sceny 4 aktu III
Wtorek: od sceny 5 aktu III do sceny 3 aktu IV
Środa: sceny 4 i 5 aktu IV
Czwartek: sceny od 1 do 3 aktu V
Piątek: scena 3 aktu V

Miejscem akcjiWłochy, lokalizacja ta jest jednak bardzo umowna. Mimo umiejscowienia jej we Włoszech pojawiają się elementy charakterystyczne dla zwyczajów Anglii – piosenki, obchody (dożynki) i inne. Miejscem akcji jest głównie Werona (tylko scena I aktu V przenosi nas do Mantui, gdzie uciekł Romeo), wydarzenia nie ograniczają się jednak do jednego miejsca. Akcja obejmuje wiele miejsc miasta – ulice i place, dom i ogród Kapuletów, celę ojca Laurentego, a w ostatnim akcie cmentarz i grobowiec.

Język dramatu


Trudno jest analizować język dramatu – czytelnik polski nie ma dostępu do oryginału. Jak podaje Komorowski, Romeo i Julia jest pisana nierymowanym (białym) dziesięciozgłoskowcem. Fragmenty rymowane pojawiają się w partiach lirycznych (np. w prologu) oraz w pierwszym dialogu zakochanych. Prozą posługują się w całej sztuce bohaterowie z niższych klas społecznych - służący i muzykanci, niekiedy Marta, Merkucjo i Benwolio. Romeo prawie przez cały czas mówi wierszem, wyłączając scenę kłótni słownej z przyjaciółmi (scena 4 aktu II).

Tekst dramatu posiada wiele fragmentów zawierających liczne figury retoryczne, wzbogacające obrazowieanie. Do najważniejszych należą:

  • wyszukane i rozbudowane porównania;
  • wielokrotne powtórzenia, wzmagające dramatyczny efekt wypowiedzi (np. „Zaraza na wasze domy!” konającego Merkucja czy „Romeo wygnany!” zrozpaczonej Julii);
  • oksymorony (np. „Poważna pustoto! Szpetny chaosie dźwięków! Ciężki puchu! Jasna mgło! Zimnu żarze! Martwy ruchu!”)

    Oksymoron – związek frazeologiczny obejmujący dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy, najczęściej rzeczownik i określający go epitet, dający efekt paradoksu, np. „mróz gorejący, a ogień lodowy”
    (Słownik terminów literackich)


  • metafora – najważniejszy środek poetycki, pełniący nowatorskie funkcje. Nie jest to tylko ozdobnik, ale sposób pokazania prawnej prawdy o rzeczywistości. Metaforyzacji ulegają różne rzeczy: jak podaje Komorowski „części ciała, rośliny i zwierzęta, zjawiska przyrody, odzież, broń, sprzęty i inne przedmioty”. Przykładowo Julia mówi o Tybalcie „Byłaż gdzie książka tak ohydnej treści / W oprawie tak ozdobnej?”


    • Ukształtowanie językowe tekstu wynika także z jego „teatralności”. Jak pisze Komorowski:
      Liczne fragmenty, ściśle powiązane z literacką stroną utworu, równocześnie pełnią funkcję adresowanej do widza informacji, podpowiadającej to, czego spektakl ówczesny nie ukazywał. Stale sygnalizowany jest czas wydarzeń oraz miejsca akcji, ich zmiany. Wyobraźnię widza wspomagają istniejące tylko w opisie szczegóły „scenograficzne”. Szczególnie teatralną formą wypowiedzi jest tzw. mówienie na stronie, czyli kwestie wygłaszane przez postaci tylko „do siebie”, przy konwencjonalnym założeniu, że pozostałe znajdujące się na scenie osoby tych słów nie słyszą.


      Dramat elżbietański


      Romeo i Julia to gatunkowo tragedia, klasyfikowana często dodatkowo określeniem „tragedia elżebietańska”. Druga część nazwy wiąże się z okresem panowania w Wielkiej Brytanii królowej Elżbiety I. Pierwsza część odsyła do tragedii greckiej i rzymskiej oraz do tragedii renesansu, tragedia elżbietańska różni się jednak zasadniczo od swoich poprzedniczek. Nie obowiązują w niej bowiem klasyczne reguły twórczości dramatycznej: zasada trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), zasada decorum (odpowiedniość treści i formy), jednoznaczność w charakteryzowaniu postaci. Odejście przez Szeskpira od tych klasycznych reguł było świadome. Szekspir doskonale znał najznakomitsze dzieła normatywne antyku, pokazujące, jak powinno się tworzyć w ramach poszczególnych rodzajów i gatunków literackich: Poetykę Arystotelesa, List do Pizonów Horacego. Znając więc antyczne reguły, Szekspir sam decydował, czy wprowadzić je na scenie. Bywało, że dramaturg zachowywał pewne elementy zasady trzech jedności (Burza) czy tylko jedność czasu (Sen nocy letniej) lub akcji (Makbet).

      Odejście od wzorca antycznego było związane także z nieutrzymywaniem wszystkich elementów tragedii w wysokim tonie. W Romeo i Julii pojawiają się liczne wątki komiczne. Mniej lub bardziej komiczny charakter ma aż jedna trzecia tekstu utworu, w znacznej mierze komiczne są dwie ważne postaci dramatu – Merkucjo i Niania (Marta).

      Dlaczego miłość Romea i Julii inspirowała i inspiruje do dziś cały świat? – ponadczasowość i uniwersalizm tragedii


      Tragedia Williama Shakespeare’a: „Romeo i Julia” już w kilka lat po prapremierze weszła na stałe do repertuaru wędrownych grup teatralnych i od tej pory cieszy się niesłabnącą popularnością, która świadczy o jej ponadczasowości i uniwersalizmie. Historia nieszczęśliwej miłości tytułowych bohaterów, którzy zyskali miano kochanków wszech czasów, wywarła wpływ na romantyczną koncepcję miłości i sposób pisania o niej. W literaturze można odnaleźć liczne odniesienia i aluzje do sztuki angielskiego dramaturga, a od końca XVIII wieku losy kochanków z Werony stały się ulubionym tematem twórców spektakli baletowych. Na postawie „Romea i Julii” powstały również musicale, adaptacje filmowe oraz szereg dzieł plastycznych.

      W czym tkwi tajemnica nieprzemijającego sukcesu tragedii, która powstała u schyłku XVI wieku? Niewątpliwie ma na to wpływ sposób, w jaki autor ukazał miłość między parą głównych bohaterów, oddając jej subtelność i stopniowy rozwój – jej poszczególne etapy i objawy. Miłość ta staje się dla Romea i Julii wszechogarniającą potęgą, wobec której wszystkie inne sprawy i życiowe względy przestają się liczyć, a najistotniejszym elementem ich egzystencji staje się uczucie, które ma władzę nad ich myślami i dążeniami.

      Główny wątek dramatu zdaje się być pozornie banalny. Dwoje młodych ludzi zakochuje się w sobie od pierwszego wejrzenia, lecz na drodze do ich szczęścia staje konflikt między ich rodzinami. Romeo, który skrycie kochał Rozalinę, na widok Julii uświadamia sobie, że oto odnalazł to, czego zawsze szukał w kobietach. Miłość Julii jest pierwszym, nieśmiałym porywem niewinnego serca i rozkwita pod wpływem pocałunku młodzieńca. Kochankowie nie zastanawiają się nad konsekwencjami łączącego ich uczucia i pobierają się potajemnie, pragnąc być razem po kres swych dni. W ten sposób miłość urasta do rangi równorzędnego bohatera tragedii i rozwija się na oczach odbiorcy dzieła z początkowo niedoskonałego i świeżego uczucia, stając się siłą gwałtowną, trwałą, młodzieńczo zuchwałą i gotową do stawienia oporu wszystkim niesprzyjającym okolicznościom. Uczucia tego nie niszczy wygnanie Romea z Werony. Julia nadal kocha swego męża, wierząc, że wkrótce ich serca połączą się na zawsze. Młoda dziewczyna wykazuje się niezłomnością i uporem w chwili, kiedy ojciec nakazuje jej poślubić Parysa. Bezgraniczne oddanie i pragnienie pozostania wierną oblubieńcowi sprawia, że nie lęka się uczynić ze śmierci sprzymierzeńca dla ich miłości. Uczucie kochanków z Werony staje się więc przykładem odwiecznej walki dobra ze złem, gdzie złem jest nienawiść, dzieląca ich rody.

      Miłość Romea i Julii kończy się tragicznie – w wyniku nieporozumienia i nieszczęśliwych zbiegów okoliczności młodzi kochankowie umierają, a śmierć staje się symbolicznym dowodem tego, co ich połączyło. Historia miłości, którą tak doskonale ukazał William Shakespeare, przedstawiając jej piękno i żar, na stałe wpisała się do kanonu najpiękniejszych i najbardziej znamienitych dzieł literatury światowej. „Romeo i Julia” to opowieść o idealnym uczuciu, choć prowadzi ono do klęski pary tytułowych bohaterów, którzy nie potrafią bez siebie żyć.

      To właśnie miłość sprawia, że dramat jest ponadczasowy i ma uniwersalną wymowę. Miłość bowiem jest uczuciem wiecznie żywym, nieprzemijającym i obecnym w życiu kolejnych pokoleń odbiorców dzieła, który historia Romea i Julii nadal wzrusza i sprawia, iż każdego roku tysiące turystów udają się do Werony, aby podążać śladami bohaterów tragedii.

      Bibliografia


      Jarosław Komorowski, „Romeo i Julia” Williama Shakespeare`a, Warszawa 1990.
      2. Danuta Polańczyk, „Romeo i Julia” Williama Szekspira, Lublin 1999.
      3. Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976.



      Mapa serwisu: